*محمدرضا پهلوان- انجمن های میراث فرهنگی نهادی ملی، فرهنگی و غیر انتفاعی است که وابسته به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور است که در مراکز استانها، شهرستانها، شهرها، بخش ها، روستاها، موزه ها و به طور کلی در هر مکانی از ایران که دارای اثرتاریخی است ،تشکیل می گردد.در ابتدای شکل گیری و تشکیل، اساسنامه این نهاد به سرعت، جای خود رادر سرتاسر ایران باز کرد. هدف اصلی انجمن ها جلب حمایت های مادی و معنوی مردم و تشریک مساعی همه جانبه آنان در زمینه حفظ و احیاء ،تحقیق و پژوهش و نهایتاً معرفی و آموزش میراث فرهنگی کشور بوده است که شواهد نشان دهنده ی تنها حفظ و مراقبت از این آثار را نشان می دهد. انگشت شمارند انجمن هایی که از پشتوانه ی مادی و معنوی و علمی بالایی برخوردار بوده که به امر تحقیق و پژوهش و معرفی آثار پرداخته باشند. و عدم پشتیبانی مادی و معنوی لازم ، به مرور زمان انجمن ها را کم رنگ کرده است. در صورتی که این نیروهای افتخاری که درادامه مطلب به آن بیشتربه آن پرداخته خواهد شد می توانند بهترین بازوان اجرایی اهداف یاد شده برای سازمان میراث فرهنگی باشند.اگر نگاهی به وظایف و اختیارات شوراهای اسلامی روستاهاودهیاری ها بیندازیم،درخواهیم یافت که دربحث توسعه گردشگری برای آنها این وظیفه مقرر شده و در برنامه توسعه ای کشور-اجرای برنامه های پسماندها توسط دهیاریها،بخشداری ها ،شهرداری ها وحتی مسائل زیست محیطی نیز تبیین شده است وبدرستی همکاری این دستگاه ها درحفاظت از آثار وبناهای تاریخی،بافت ها ودرحفظ ونگهداری وجلوگیری از تخریب آنها وحتی ممانعت از تغییر کاربرد،مصوب شده است .برای انجمن ها وظایف و اختیاراتی قانونی تعریف شده، معرفی و آموزش میراث فرهنگی، ارائه مشاوره فرهنگی و اجتماعی به منظور اجرای مطلوب برنامه های پژوهشی، سعی و تلاش در شناسایی و شناساندن وجوه ناشناخته میراث فرهنگی، جلوگیری از حفاری های غیر مجاز و تخریب آثار، جلوگیری از خرید و فروش آثار تاریخی و موزه ای، جلب مساعدت های مادی و معنوی عموم مردم، و سایر نهادها ،راهنمایی و همراهی این اعضاء با کارشناسان سازمان در اقصی نقاط ایران، یا بلدهای محلی را به دنبال دارد.
البته در بحث اختیارات قانونی انجمن ها نقد و انتقاد وارد است چرا که به درستی روشن نیست و جایگاه قانونی آنها تبیین نشده و به همین دلیل و عدم پشتیبانی لازم ،جایگاه آنها راتضعیف کرده است و در ارائه ی حداقل تسهیلات لازم به انجمن ها، ساز و کاری پیش بینی نشده است.
اعضای انجمن ها به ترتیب در مراکز استانها، شهرستانها و شهرها، بخش ها و روستاهای تشکیل می شوند. در استانها، بالاترین مقام اجرایی یعنی استاندار رئیس انجمن است و مدیر کل میراث فرهنگی استان دبیری انجمن را به عهده دارد و دیگر اعضا تا 15 نفر را شهردار، رئیس دانشگاه، رئیس دادگستری، رئیس شورای اسلامی و مدیران کل، فرهنگ و ارشاداسلامی، راه و شهرسازی، اوقاف و امور خیریه، آموزش و پرورش، صداو سیما، حفاظت محیط زیست و پنج تن از صاحب نظران و علاقمندان به پیشنهاد مدیر کل میراث فرهنگی وتصویب دیگر اعضاء تشکیل می گردد.
در شهرها ، فرماندار ،در بخش ها ، بخشدار و در روستاها و دهستان ها به ترتیب رئیس شورای اسلامی و دهدار ریاست انجمن را به عهده دارند و ترکیبی بین 6 تا 10 نفر عضو هستند که دبیری همه موارد به عهده میراث فرهنگی است.
در موزه های شاخص هم می تواند این انجمن ها تشکیل گردد ممکن است در شهرها وروستاهایی باشند که دارای آثار تاریخی نباشندولی از آثار معنوی ارزشمندی برخوردار باشند که آداب و رسوم،آئین ها ، زبان و گویش که ریشه در باورها و اعتقادات ما دارند، از این جمله اند که علاقمندان می توانند بر اساس همین استنادات اقدام به تشکیل انجمن دوستداران میراث فرهنگی نمایند و یا اگر از صنایع دستی وهنرهای سنتی اصیل ایرانی برخوردار باشند این مورد هم قابل تشکیل هست.بسیاری از آداب و رسوم و سنت های ایرانی و صنایع دستی از بین رفته ویا در حال اضمحلال هستند که تشکیل انجمن می تواند به احیای آن کمک کند.در حوزه گردشگری هم علاوه بر شهرهای دارای اثر تاریخی و مذهبی ،روستاهای هدف گردشگری هستند که جهت ساماندهی بهتر به امر گردشگری وجذب و ماندگاری توریست با تشکیل انجمن می توان کمک زیادی در راستای اهداف مذکور نمودکه پرداختن به جزئیات اساسنامه و اعضاء از حوصله ی این مبحث خارج است و صرفاً زمان تشکیل آن با حوصله و دقت برنامه ریزی و اقدام لازم صورت می پذیرد. مدت عضویت سه سال است و قابل تمدید می باشد و جلسات آن معمولاً هر سه ماه یک بار و در صورت نیاز و تشخیص جلسات فوق العاده هم می تواند برگزار گردد.
انجمن های میراث فرهنگی با توجه به زمان شکل گیری اساسنامه آن یعنی قبل از ادغام دو سازمان دیگر ایرانگردی و صنایع دستی در سازمان میراث فرهنگی ،ظهوریافته و صرفاً در حوزه ی وظایف معاونت میراث فرهنگی نمود پیدا کرده است چرا که براساس شرح وظایف آن در مرحله ی اول مراقبت وسرکشی از آثار، بناهای تاریخی و محوطه ها و موزه ها را در برمی گیرد. اگر هم اکنون بخواهیم بیشتر در حوزه ی دیگر وظایف سازمان یعنی صنایع دستی هم ورود پیدا کنیم بایستی از اتحادیه های هتلداران و واحد های اقامتی ،دفاتر خدمات مسافرتی وجهانگردی،اتحادیه صنایع دستی وسایر تشکل های مردم نهاد و یا سمن ها کمک گرفته شود که این موضوع در مقوله ی دیگری قابل طرح و بررسی است و با عنایت به سیاست فعلی سازمان که توجه ویژه ای به این بخش دارد، در خور تامل خاص خودش است.فقط اشاره می کنم به بند 8 ماده 10 اساس نامه ی دهیاری ها که روستائیان علاوه بر توجه به ترویج وتوسعه بازاریابی محصولات دامی وکشاورزی ،تشویق وترغیب شده اند به توسعه صنایع دستی که البته همه ی این موارد جزو وظایف آنها محسوب شده است.
همانطور که در ابتدای مطالب عنوان شد انجمن های میراث فرهنگی این ضرورت اساسی مورد کم توجهی قرار گرفته و نیاز به حیاتی مجدد و نفسی تازه دارد. ما اگر میراث فرهنگی را به طور کلی به دو بخش مادی و معنوی تقسیم کنیم. بخش مادی ، همان آثار و بناهای تاریخی محوطه ها و موزه ها و آنچه نمود خارجی دارد و اگر بخواهیم فقط سرکشی ازاین آثار داشته باشیم.
به طور مثال در استان خراسان رضوی بیش از ده هزار اثر شناسایی شده که 1383 مورد ثبت آثار ملی کشور شده از آثاری که بررسی نشده اند بگذریم. و همان آثار ثبت شده را اگر بخواهیم مراقبت اولیه یعنی بازدید داشته باشیم در توقعی منصفانه بایستی یک سوم این آثار یعنی 420 نفر نیرو در اختیار داشته باشیم در حالی که یگان حفاظتی که در استان مستقر است به 50 نفر هم نمی رسد و تجهیزات لازم را هم در اختیار ندارند.
باتوجه بیشتر و احیای انجمن هااست. که با حداقل امکانات بیشترین بهره برداری حفاظتی را می توان از آن داشت. دربعد میراث معنوی یعنی آداب و رسوم، زبان، گویش و باورها و اعتقادات و تمامی موضوعات مردم شناسی که وجود مادی ندارند، باید بیشترتلاش نمود.
و بعد از حفاظت از آثار مادی می توان به احیای آثار معنوی همت گمارد. در تمام ایران این پشتوانه ها وجود دارد و این پتانسیل های بالقوه را می توان به فعل درآورد. علاقه مندان علمی زیادی داریم که نیاز به حمایت معنوی برای معنی بخشیدن به این آثار دارند. اگر در بعد حفاظتی ابزارهایی همچون حمایت مالی، حق الکشف، ارائه تسهیلات سازمانی ازجمله برخورداری از بازدید رایگان از موزه ها و مجموعه های تاریخی که ورودیه دریافت می کنند ،موثر خواهد بود در بعد معنوی حمایت های دولتی، رتبه های علمی و ارائه تسهیلات آموزشی و دانشگاهی تاثیر گذارند.
امید می رود در \"دولت تدبیر و امید\" تدبیری دوباره برای احیای انجمن ها اندیشیده شود و این نوید و امیدواری را بتوانیم به متولیان، علاقه مندان و تمامی کسانی که دغدغه ی آثار و بقایای تاریخی و معنوی سرزمین پر گهر ایران را دارند، بدهیم. در خاتمه راهکارهای زیر را به منظور رسیدن به اهداف مذکور پیشنهاد می دهم وهمت تمامی اصحاب رسانه وجراید را در جهت حمایت و معرفی میراث ارزشمند کشورعزیزمان جمهوری اسلامی ایران طلب می نمایم.
1- توجه ویژه به انجمن ها و قرار گرفتن در رؤس فعالیت های میراث فرهنگی
2- برگزاری گردهمایی و نشست های تخصصی آموزشی برای اعضای انجمن ها در سطح کشور
3- تبیین راهکارهای قانونی و ابلاغ آن به اعضای انجمن ها و هماهنگی و تعامل با سایرنیروهای نظامی و انتظامی
4- ارائه ی راهکار و دادن تسهیلات لازم به انجمن ها در دو حوزه ی میراث مادی و معنوی
5- به رسمیت شناختن کارت شناسایی اعضاء جهت بازدید رایگان از موزه ها و بناهای تاریخی که دارای ورودیه هستند و ابلاغ این موضوع به استانها
6- ارائه ی راهکار تقدیر و تشکر درخصوص اعضای فعال انجمن ها که مبادرت به سرکشی و تهیه گزارش از حفاریهای غیر مجاز می کنند.
7- ارائه ی راهکار قانونی و ابلاغ آن به استانها درخصوص «حق الکشف»
8- تعامل و ارتباط بیشتر در حوزه ی سازمانی معاونت میراث فرهنگی بایگان حفاظت در جهت پیشبرد بهتر اهداف مذکور
9- ارائه ی راهکار درخصوص حفظ و احیای میراث معنوی و بهره گیری از توان افتخاری اعضاء
10- توجه ویژه به انجمن ها و تحکیم خانواده ی میراث فرهنگی
*مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی،صنایع دستی وگردشگری خراسان رضوی
انتهای پیام/
